پروپوزال ارزيابي تنوع مورفولوژيكي، ژنتيكي و فيتوشيميايي جمعيت¬هاي آويشن كوهي ايران

بررسی تنوع ژنتيکي و مورفولوژيکي اویشن کوهی

مقدمه

آويشن از دير باز به علت داشتن عطر و خواص دارويي در همه جاي دنيا مورد استفاده قرار گرفته شده است، در سير تكاملي اين گياه، تكامل آن از طريق طبيعت و انسان انجام گرفته است. با انجام مطالعات فلورستيكي حدود 250 گونه آويشن در جهان و 18 گونه آويشن در ايران مورد شناسايي قرار گرفته است ) كه از اين تعداد، قبلا 14 گونه و زيرگونه توسط رشينگر[1] (1982) گزارش شده بود.

ايران با وجود داشتن 11 اقليم از 13 اقليم جهاني، دامنه تغييرات دمايي بالا (50 درجه) شرايط متفاوت اکولوژيکي، زيست محيطي، 300 روز آفتابي در سال و همچنين با وجود آن که 6/22 درصد از 7500 گونه گياهي فلات بزرگ ايران، دارويي و صنعتي است ولي به دليل نبود آگاهي کافي مردم و عدم وجود مطالعات کمي و کيفي مناسب حداکثر از 300 گونه استفاده مي شود، ميزان 7500 گونه تقريباً سه برابر پوشش گياهي قاره اروپا است

ويژگي هاي مورفولوژيکي

جنس آويشن[1] (تيموس) به عنوان يکي از جنس هاي خانواده نعنا و زير خانواده نپتوايده[2] ، گياهي چوبي، کوتاه قد، کپه­اي چند ساله با برگ­هايي واجد کناره هاي صاف و بدون دندانه است. در اکثر گونه­ها سطح برگ، کاسبرگ و گلبرگ­ها پوشيده از کرک­هاي ترشحي متراکم به رنگ­هاي قرمز، زرد و گاهي بي رنگ است. مجموعه گل شامل تعداد زيادي گل است که معمولاً در انتهاي شاخه­ها به حالت کپه­اي قرار مي­گيرند. کاسه گل داراي دو لبه کاملاً مشخص مي­باشد که لبه بالايي داراي سه قسمت کوتاه و پهن و لبه پاييني داراي دو لبه کاملاً مشخص است. جنس آويشن از نظر شکل ظاهري، رنگ برگ­، رنگ گل­، روغن اسانس و ترکيبات فيتوشيميايي بسيار متنوع است (

اهميت گياه آويشن

نام جنس آويشن از کلمه يوناني Thyo به معناي عطر گرفته شده است. تفسير ديگري که در رابطه با نام اين جنس وجود دارد کلمه يوناني Thymos به معناي قوت است و Thymus به گروهي از گياهان اطلاق مي شده که داراي اثر تقويت کننده و محرک بوده اند (جم­زاد، 1388). گياه آويشن با دارا بودن اسانس­هاي روغني و ترکيبات شيميايي دارويي (متابوليت ثانويه) يکي از پرمصرف­ترين و ارزشمندترين گياهان دارويي (به عنوان دارو، ادويه و عطر) جهان است. کاربرد آن در ابعاد وسيع در جهان به خصوص در صنايع داروسازي، غذايي و مبارزه بيولوژيکي از جايگاه ويژه­اي برخوردار است.

ويژگي هاي فيتوشيميايي

ترکيبات شيميايي غالب در اندام رويشي گونه­هاي مختلف آويشن، اسانس مي­باشد. غير از اسانس ترکيباتي مانند تانن، ساپونين، فلاونوئيد و مواد تلخ در اندام رويشي آويشن وجود دارد (استال-بيسکاپ و سايز[1]، 2002). قسمت اسانس‌دار گياه شامل برگ‌هاي کوچک تخم‌مرغي شکل يا تقريباً گرد، نقطه‌اي و چرمي (با طول 5/0 اينچ) همراه با گل‌هاي متعدد ريز مي‌باشد(شال باي و رازين[2]، 1994(. مطالعات نشان مي­دهد که گونه­هاي مختلف جنس آويشن از نظر ترکيبات موجود در اسانس در دو گروه گونه­هاي داراي ترکيبات فنولي شامل دو تيپ تيمول و تيپ کارواکرول و گونه­هاي داراي ترکيبات غيرفنولي شامل تيپ مونوترپن­هاي هيدروکربنه و تيپ مونوترپن­هاي الکلي مي­باشن

بررسي منابع سيتوژنتيکي

عدد کروموزومي در جنس آويشن (Thymus) بسيار متنوع و داراي حالت هاي پلوئيدي شامل تترا و هگزا پلوئيد است معمول ترين اعداد کروموزومي گزارش شده در اين جنس 60، 56، 30 و 28=n2 مي باشد (جم زاد، 1388). تعداد کروموزم هاي گونه آويشن باغي 28 و 58 مي باشد و قابل ذکر است که کروموزم هاي آويشن کوچک بوده و در زير ميکروسکوپ به شکل نقطه ديده مي شود. اندازه کروموزم ها حدود يک تا دو ميکرومتر گزارش شده است. مهدوي و همکاران (1388) در بررسي مورفولوژيکي کروموزم هاي متافازي آويشن باغي، به دو حالت متاسنتريک و ساب متاسانتريک مشاهده کردند.

مهرپور و همکاران (1380) به منظور مطالعه سطح پلوئيدي در گونه اي از آويشن (T. kotschyanus)، سه جمعيت از اين گونه که در شمال و شمال غرب کشور رويش دارند مورد مطالعات سيتوژنتيکي قرار دادند. براي اين منظور در هر جمعيت حداقل پنج سلول متافازي مورد مطالعه و اندازه گيري شد، ضمن شمارش تعداد کروموزوم ها و تعيين سطح پلوئيدي، طول کل کروموزوم، طول بازوي کوتاه و بلند هر کروموزوم نيز اندازه گيري شد. نتايج نشان داد که جمعيت مربوط به ايستگاه سيراچال واقع در جنوب مرکزي البرز، دو تتراپلوئيد (2n=4x=60) جمعيت ديگر که از تبريز و ميانه جمع آوري شده اند، ديپلوئيد (2n=30) بودند.