پروپوزال مطالعه تطبیقی شهادت شهود در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه
شهادت شهود در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه
شهادت:
در قوانین ما شهادت تعریف نشده است و برای یافتن مفهوم مناسب از گواهی دادن ناچار باید از اندیشه‌های عالمان یاری خواست ، ولی پیش از استقراء و داوری در این باب ، لازم است به چند داده مهم درباره ماهیت شهادت توجه کرد :
1.چنان که از مفهوم عرفی شهادت نیز استنباط می‌شود ، گواهی دادن نقل حادثه ای است که رخ داده و شاهد آن را دیده یا شنیده یا لمس کرده و چشیده یا بوییده است : مانند دیدن ایراد ضرب و شنیدن ناسزا و اقرار و لمس آلت قتل و چشیدن مشروبی که زیان دیده با خوردن آن مسموم شده یا بوییدن عطر . استفاده از دو حس بینایی و شنوایی شایع تر از سایر حواس است و به همین جهت بیشتر تعریف‌ها به اعلام دیده‌ها و شنیده‌های شاهد تکیه می‌کند در تمام این مثال‌ها ، گواه به احداث امری نو نمی‌پردازد و تنها به نقل و تصدیق رخ داده‌های پیشین اقدام می‌کند . به بیان دیگر ، شهادت از مقوله اخبار است نه اشیاء و به همین جهت نباید آن را در زمره اعمال حقوقی آرود .
2.اخباری که در کلام شاهد می‌آید ، به زیان خود او نیست و دلالت بر وجود حق یا تعهدی بر ذمه او نمی‌کند . اقرار هم اخبار به حق است و از این رو به شهادت می‌ماند ؛ ولی ویژگی این اخبار در مفاد آن نهفته که به زیان اعلام کننده و سود دیگری است . قانون مدنی نیز اقرار را اخبار به حقی توصیف می‌کند که برای غیر و به ضرر خود باشد در شهادت ، گواه حادثه ، طرف دعوا نیست؛ بی طرفی است که از معلومات او برای اثبات حق استفاده می‌شود و احتمال دارد
يكي از سؤالاتي كه دربارۀ شهادت به ذهن خطور مي‌كند اين است كه آيا شهادت حق است يا تكليف و ثمرۀ آن در اين است كه در صورت حق بودن شهادت، شاهد مي‌تواند از اداي شهادت خودداري كند و در مقابل، دادگاه نمي‌تواند او را الزام به اداي شهادت نمايد؛ زيرا افراد در اعمال حق خود مخيّر هستند اما اگر تكليف باشد شاهد تابع نظر دادگاه خواهد بود و هرگاه دادگاه بخواهد مي‌تواند براي اداي شهادت، جلب و احضار نمايد و شاهد هم مكلف به اداي شهادت خواهد بود.
فقهاي شيعه شهادت را تكليف می‌دانند و اداي شهادت را واجب و اجماع علما بر اين است كه اداي شهادت واجب كفايي است و برخی هم آن را واجب عيني مي‌دانند .فقهاء دلايلي را از كتاب و روايات براي تكليف بودن شهادت مي‌آورند. در قرآن آيات زيادي بر وجوب شهادت دلالت دارد: «وَلاَ تَكْتُمُواْ الشَّهَادَةَ وَمَن يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ…» بقره آيه 283- و آيات ديگري مانند طلاق آيه 2- نساء آيۀ 135- بقره آيۀ 282
برای تحقق شهادت وجود سه مرحله ضروری است :
1-تحقق عمل یا واقعه حقوقی یا حادثه ای در حضور شخص یا اشخاصی به نحوی که آن را با یکی از حواس خود احساس نموده باشند .
2-بیان ارادی آن واقعه یا عمل حقوقی در حضور آنان واقع شده به طور شفاهی یا کتبی در دادگاه
3-تشخیص چگونگی و صدق و کذب اخبار اعلامی و احراز اعتبار یا بی اعتباری آن توسط دادرس .
3-بیـنه :
واژه‌ی بینه که مونث بین و در لغت به معنای فیصله دهنده ، روشن و آشکار است ، در اصطلاح فقهی ، حجت و دلیل است ، زیرا حجت و دلیل آشکار کننده و فیصله دهنده‌ی حق است 1. بینه در فقه و حقوق به دو معنا به کار رفته است یکی در معنای لغوی و اعم آن یعنی « هر چه که وسیله‌ی توجیه ادعایی قرار گیرد » (مانند و اتینا عیسی ابن مریم البینات ؛ سوره‌ی 2 ، آیه‌ی 87 ) (البینه علی من ادعی و الیمین علی من انکر )2 و دیگری در معنای اخص آن که در فقه و حقوق متداول است و همان « شهادت» … است .