پروپوزا بررسی مبانی تعزیرات در فقه امامیه و حقوق جزای ایران

مبنای مشروعیت تعزیر، در فقه امامیه و حقوق ایران

مقدمه

تعزیر مجازات و عقوبتی است که غالباً نوع و میزان آن از جانب شارع معین نشده و تعیین آن با توجه به مقتضیات زمان، نوع جرم و شخصیت مجرمان از اختیارات حاکم است.

نظر به این­که فقهای متقدم امامیه، با مسائل حکومتی برخورد ملموس و مستقیم نداشتند، در کتاب­های خود راجع به تعزیر بحث مفصل، استدلالی و مستقلی نداشته­اند و مباحث مربوط به تعزیر غالباً به طور اختصار در پایان کتاب الحدود آمده است که منحصر به تشریح قضایا و حکم به تعزیر به استناد سنت معصومین(ع) است. اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مباحث مربوط به قضای اسلامی و از جمله تعزیر، از جانب صاحبنظران و فقها به طور تفصیلی و در قالب دروس خارج فقه مطرح شده است، تا آنجا که تعزیرات، در محدوده­ی اختیارات ولی­فقیه جامع الشرایط مورد بحث قرار گرفته است.

پس از استقرار جمهوری اسلامی در برخی آرای دادگاههای کیفری به استناد اصل 167 قانون اساسی، رفتاری که در قانون جرم و مستلزم مجازات معرفی نشده است از آن­رو که مصداق فعل حرام (معصیت) تلقی شده، جرم و مشمول تعزیر قرار گرفته است.

این موضوع باعث طرح این سؤال شد که مبانی مشروعیت تعزیر در فقه امامیه چیست و مهم­تر آنکه اجرای تعزیر در حقوق جزا مبتنی بر چه مبنایی می­باشد آیا مبنا تعزیر در حقوق جزا، اصل ضرر و مصلحت اندیشی قانونی است؟

بیان مسأله

تعزیر کیفری است که از پیش، تعیین نشده است و از انعطاف­پذیری دانش فقه حکایت دارد در احکامی از این سنخ، حتی پیش از آن که موضوع مطالعه­ای معاصر برای ایجاد توانمند­یهای فقه پویا قرار گیرد، به هنگام وضع این دسته از احکام توسط شارع، ماهیتی مطابق با رویکردهای زمانی و مکانی لحاظ گشته است، مسئله تشریع مجازاتهای منعطف، نشان دهنده پویایی فقه است که چارچوبی منطبق با زمان و مکان را توصیه می­کند.

مهم­ترین بخش احکام کیفری مجازاتهای تعزیری است؛ زیرا جرایم دارای حد و همچنین جنایات بر نفس و اعضا که مشمول مجازات قصاص هستند محدود و نسبتا اندک­اند ولی بسیاری از جرایم، مشمول نظام تعزیرات­اند. در دنیای کنونی هماهنگ با پیشرفتهای فنی و علمی که در سطوح اجتماعی به وقوع پیوسته است، گستردگی، تنوع و پیدایش جرایم جدید غیر قابل انکار و هر روز روبه افزایش است. به همین خاطر، کارکرد و نقش تعزیرات در حکومت اسلامی در جرایم جدید که در آیات و روایات به آنها اشاره­ای نشده است غیر قابل انکار است یکی از کارکردهای اصلی تعزیرات، در حکومت اسلامی برقراری نظم و امنیت، در تمام زمینه­های اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی و درمانی و… است، چرا که با گذشت زمان، بر تعداد جرایم افزوده شده هر چند که در زمانهای گذشته چنین جرایمی نبوده است، تعزیرات به لحاظ گستردگی، تنوع و قابلیت بی­نظیر با مقتضیات زمان و مکان در نظام جزایی اسلام از جایگاه ممتازی برخوردار است.

تعزیر در اصطلاح فقهای امامیه

واژه­ی تعزیر علاوه بر معانی لغوی، در اصطلاح فقهی مفهوم خاصی دارد که برای شناسائی این مفهوم لازم است نظرات فقها بررسی گردد تعدادی از آنها عبارتند از:

1-21-– ابوالصلاح حلبی در تعریف تعزیر چنین می­نویسد: «تعزیر عبارت است از تأدیب که خداوند آن را جعل نموده است؛ به منظور این­که تعزیر شونده و دیگر مکلفین را از ارتکاب عمل ممنوع باز دارد، این حکم در موردی که به امر واجبی اخلال وارد شود یا امر قبیحی از کسی سر زند و در شرع، مجازات معینی درباره­ی آن وضع نشده باشد ثابت می­شود»

 

1-2-2– شیخ طوسی در این باره می­نویسد: «تعزیر بر عهده­ی امام است و در این مورد اختلافی نیست؛ امام اگر بداند که مجرم را چیزی جز تعزیر باز نمی­دارد، جایز نیست آن را ترک کند (الخلاف، 6/193). همچنین در این باره می­گوید: «هیچ گاه مقدار تعزیر به اندازه حد نمی­رسد و پایین­تر از آن است، پایین­ترین مرتبه حد، در مورد جنب از حرام هشتاد تازیانه است

تعزیر در اصطلاح حقوقدانان

یكی از مجازات­های مقرر در حقوق اسلام و همچنین قانون مجازات اسلامی، مجازات­های تعزیری است. به طور كلی تعزیرات، به مجازات­های اطلاق می­شود كه میزان معین ندارند و بر اساس تناسب جرم و مجازات، قابل تغییرند. از آنجایی که در هر جامعه­ای، قوانین و مقررات اجتماعی، گاه زیر پا گذاشته می­شود، گاه برخی افراد از روی سهو به این کار دست می­زنند و برخی از روی عمد، قانون­شکنی می­کنند، بدین جهت در نظام حقوقی اسلام، برای برقراری عدالت، نظم و امنیت و پیشگیری از جرایم، قوانینی جامع مقرر شده است که تعزیرات از آن جمله است.

بحث تعزیرات، از مباحث مهم حقوق کیفری است، که امروزه تحت عنوان «مجازات­­های نامعین» در نظام­ حقوقی ایران، جایگاه ویژه­ای دارد.

تعزیر در اصطلاح حقوقدانان، چینن تعریف شده است تعدادی از آنها عبارتند از:

1-3-1- دکتر لنگرودی درباره­ی تعریف تعزیر می­گوید: تعزیر در اصطلاح در معانی ذیل به کار رفته است:

الف) تأدیب غیر مجرم، مانند تأدیب پدر فرزند را

ب) تعزیر کیفر جرم­هایی است که نص برای آنها حد تعیین نکرده باشد خواه آن کیفر، راجع به مواردی از بزه باشد یا ناظر به حقوق عمومی یا خصوصی.

تعزيرات مربوط است به مقررات جزائى اسلام، آنچنان كه كتاب القضاء و الشهادات مربوط است به

32000 تومان – خرید